Geplaatst op zondag 09 maart 2003 @ 15:56 , 1144 keer bekeken
Iedereen kent het verhaal van de verovering van Amerika: Cortez kwam met een klein legertje (nog geen zeshonderd man) te paard en de Azteken waren zo verbijsterd over deze vreemde wezens op vier poten en met twee hoofden waarvan het ene menselijk dat ze hen voor goden hielden en zich direct aan hen onderwierpen.
Dit is de populaire versie, goed voor het Europese superioriteitsgevoel, maar niet echt waar. Montezuma en de zijnen zagen de Spanjaarden weliswaar aanvankelijk aan voor goden, maar al gauw wisten ze beter en ontdekten ze ook dat paarden wel degelijk kwetsbaar zijn en dat de primitieve geweren niet al te gevaarlijk waren. Weliswaar wist Cortez de hulp te krijgen van Montezuma's vijanden, maar het Aztekenrijk was machtig en sterk.
Azteken in de zestiende eeuw, als slachtoffers van een pokkeninfectie. Uit: Historia de Las Casas de Nueva Espana, in het archeologisch museum van de Harvard Universiteit.
Het blijft wonderlijk dat de inheemse religies van de inwoners van Amerika zo snel plaats moesten maken voor het christendom. Lange tijd hebben Europeanen dit verklaard uit de superioriteit van onze beschaving of uit een goddelijke bestiering. Maar hier is geen godswonder voor nodig geweest, slechts een minuscule microbeweging.
In de nacht waarin de Azteken met succes Cortez en de zijnen verdreven, brak een pokkenepidemie uit in Mexico. Daaraan bezweken veel soldaten. De verdedigers van de stad konden de Spanjaarden daardoor niet achtervolgen en dezen keerden korte tijd later toch als overwinnaars terug in de stad. Waarschijnlijk was er vooral sprake van een psychologisch effect: de Spanjaarden werden niet ziek, dus die moesten wel goddelijke bescherming genieten, dachten de Azteken. Hun god moest wel erg machtig zijn. (In werkelijkheid waren de Spanjaarden in hun jeugd allemaal al besmet door en dus immuun geworden tegen het pokkenvirus).
De bewoners van de Nieuwe Wereld hadden tot de komst van de Europeanen verbazend weinig last van ziekten, maar daardoor ook geen weerstand tegen de ziekten van de nieuwkomers van de andere kant van de oceaan. De geschiedenis herhaalde zich meerdere malen met diverse ziekten en elke keer was de les: de god van de christenen is veel sterker. Die kun je dus maar beter vereren.
Nezahualpilli (1460 - 1515), vorst van Texcoco toen de Spanjaarden Mexico veroverden.
Uit: Bibliothèque Nationale in Parijs.
Het culturele niveau van de beschavingen van de Azteken en de Inca's was heel goed vergelijkbaar met dat van Europa in die tijd. Culturele superioriteit van de Europeanen kan de snelle verovering van Amerika niet verklaren. Het feit, dat in Europa een hele reeks besmettelijke ziekten voorkwam, waartegen volwassen mensen hier dus veelal immuun waren en de mensen daar niet, kan dat wel. De Indianen moesten als het ware in enkele decennia een strijd tegen ziekten inhalen die de Europeanen in een paar duizend jaar hadden doorgemaakt.
Ontmoeting tussen Montecuhzoma II en Cortez met Doña Marina.
Op het westelijk halfrond verliep de ziektegeschiedenis heel anders dan in Europa: er waren hoog ontwikkelde beschavingen die rond 1500 op een vergelijkbaar peil stonden als die in Europa, ook met grote steden en veel verkeer. Maar zonder ziekten. Waarschijnlijk vooral omdat hun huisdieren niet afstamden van soorten die in grote kudden leefden en dus hun eigen parasieten hadden. (Ze kenden alleen lama's, alpaca's, cavia's en honden als huisdieren).
De mate van uitsterven door ziekten van de Indianen is lang zwaar onderschat doordat men de aanwezige bevolking te klein inschatte: er moeten ongeveer honderd miljoen mensen hebben gewoond in de Amerika's ten tijde van Columbus, waarvan 25 tot 30 miljoen in Mexico. Dertig jaar later waren er in Mexico nog drie miljoen en in 1620 1,6 miljoen.
De kennis en vaardigheden die deze volken bezaten, gingen dan ook verloren. De overlevenden bogen zich voor de superieure god van de Europeanen en Spanjaarden en anderen konden het land overnemen. Het verhaal dat het land vrijwel leeg was, is later verzonnen.
Indianen en de fauna van Zuid-Amerika, zoals Europeanen deze in de zestiende eeuw aantroffen.Uit: Wahrhafftige Historien einer wunderbaren Schiffart, 1602.
Het reisverslag van een Spaanse expeditie die de Amazone opvoer in 1542, spreekt helemaal niet van ziekten die men opdeed en beschreef de volken die langs de rivier leefden als talrijk, sterk en gezond. Mensen die dezelfde reis in de vorige eeuw maakten (of in onze tijd maken) kunnen dat niet zonder antimalaria-middelen en komen weinig inheemse volken tegen. Malaria en gele koorts zijn er vanuit Afrika ingevoerd.
Nadat de Europese ziekten de oorspronkelijke bevolking had gedecimeerd, werden de negerslaven aangevoerd en die brachten de Afrikaanse ziekten mee, waardoor nog meer Indianen stierven.