Het vergeten rijk van de Inca's

Geplaatst op zaterdag 07 december 2002 @ 18:00 , 1477 keer bekeken

The Royal Academy of Arts in Londen brengt de belangrijkste tentoonstelling van de Azteken die ooit in Europa werd gehouden. De 380 getoonde kunstwerken, hoofdzakelijk sculpturen, zijn stuk voor stuk staaltjes van technisch en artistiek vernuft. Maar ze getuigen ook van een gruwelijke cultuur, althans in ons 21ste-eeuws westers wereldbeeld. Zachtmoedig waren de Azteken niet. In hun kunst komt een theocratische samenleving tot uiting, die helemaal afgestemd was op de wil van de goden. Het is kunst waarvan men rilt. De Azteken waren in Mexico een invasievolk. Zij kwamen in het zogenoemde Dal van Mexico aan omstreeks 1290. Door onderwerping van andere volkeren breidden zij hun heerschappij voortdurend uit. Op het hoogtepunt van hun macht was hun rijk 200.000 vierkante kilometer groot, het telde zon zes miljoen inwoners. Slechts een klein deel van hen waren Azteken. De andere volkeren van het rijk moesten aan de Azteken tribuut betalen. Dankzij die zware belastingen verwierven de Azteken een ontzaglijke rijkdom. Vanaf 1325 begonnen zij in een moerassig gebied hun hoofdstad Tenochtitlan te bouwen. Op die plek ligt nu Mexico-Stad. In 1519 telde Tenochtitlan 250.000 inwoners, het was daarmee een van de grootste steden ter wereld. Londen of Rome hadden toen amper 100.000 inwoners. De hoofdstad werd opgetrokken volgens een rechthoekig rasterpatroon. In het midden van de stad werden een groot tempelcomplex en de paleizen van de keizer en zijn hofhouding gebouwd. Helemaal centraal lag de hoofdtempel, de Templo Mayor. Nadat de Spaanse veroveraar Hernan Cortes en de zijnen de Azteken in 1521 definitief verslagen hadden, werden de bouwstenen van de Templo Mayor gebruikt voor het optrekken van kerken en Spaanse regeringsgebouwen. Gelukkig werden tijdens en na de val van Tenochtitlan heel wat sculpturen uit de tempels in de grond weggestopt. Bij recente opgravingen in Mexico-Stad zijn beelden in gebakken klei te voorschijn gekomen die, na vijf eeuwen, nog steeds puntgaaf zijn. Daarbij zijn er bijna twee meter grote, menselijke figuren, die voorstellingen zijn van mythologische personages. De in Londen getoonde exemplaren zijn plastisch even krachtig als zij naar uitstraling angstaanjagend zijn. Bloedoffers Er is op de tentoonstelling nauwelijks een voorwerp te vinden, dat niet getuigt van het door en door strak religieuze wereldbeeld van de Azteken. Voor de Azteken was de wereld opgebouwd uit tegenstellingen, zoals dag en nacht, water en vuur. Het noodzakelijke evenwicht werd dankzij de religie tot stand gebracht. De Azteken geloofden dat de goden zichzelf hadden opgeofferd om de zon, de maan, de mens en de maïsplant te scheppen. Opdat de kosmos normaal zou functioneren en de cyclus van zon en maan regelmatig zou verlopen, moesten er offers aan de goden worden gebracht. Een uitgebreide priesterkaste, met aan het hoofd de als goddelijk beschouwde keizer zelf, zorgde voor de uitvoering van de plechtigheden, op tijdstippen vastgelegd in een rituele kalender. De ceremonies hadden plaats in open lucht, doorgaans op het platform bovenop de piramidevormige tempels. In Tenochtitlan werden de goden gelaafd met mensenbloed. Vooral de Zonnegod, Huitzilopochtli, vroeg om veel bloed. Krijgsgevangenen werden letterlijk vetgemest om geofferd te worden. Het was bij de Azteken gebruikelijk het hart uit het levende lichaam te rukken. Dat klinkt gruwelijk, maar het zorgde voor een snellere dood dan de executiemethodes die in dezelfde tijd in Europa gebruikt werden, zoals verbranden, radbraken of vierendelen. Bij de Azteken werd het slachtoffer door vier priesters ruggelings over een stenen sculptuur gelegd, de chac mool, die de vorm van een zittende mens had. In Londen kan men zon chac mool zien. Een vijfde priester opende de borstkas met een scherpe dolk van obsidiaan, en rukte het hart eruit. Het hart werd meteen naar de zon opgehouden. Het bloed, dat opgevangen werd, diende om een stenen godenfiguur in te strijken. Van die messen wordt een hele batterij in Londen geëxposeerd. In een droog land als Mexico werden vaak offers gebracht aan de regengod Tlaloc. Om die god gunstig te stemmen werden ook kinderen verdronken. Als de slachtoffertjes erg huilden, was dat een goed voorteken, want hun tranen symboliseerden de regen. Vouwboeken In de sterk hiërarchisch opgebouwde samenleving van de Azteken had iedereen zijn plaats, men wist waaraan zich te houden. Een drietal beelden op de tentoonstelling geeft een voorstelling van een dronken man met rood aangelopen ogen. Dronkenschap werd bij de Azteken gezien als een misdaad, en werd dus zwaar bestraft. De strafmaat hing af van de klasse waartoe men behoorde. In geval van dronkenschap werd een priester of een lid van adel met de dood bestraft. Als het om een sociaal lager geplaatste persoon ging, werd hem de eerste keer alleen het haar afgeschoren en zijn huis afgebroken. Men veroordeelde hem pas ter dood, als hij voor een tweede keer op dronkenschap betrapt was. De wet gold echter niet voor mensen ouder dan zestig jaar: die mochten zich bedrinken. De mensenoffers leverden de Spanjaarden het argument voor een genadeloos optreden tegen de Azteken. Producten van de inheemse cultuur werden als heidens bestempeld en zo mogelijk vernietigd. De Azteken hadden een beeldschrift, waarmee zij in vouwboeken van perkament of boombastpapier hun geschiedenis en rituelen op een kleurrijke wijze vastlegden. Een soort stripverhaal als het ware. De meeste van die codices werden door de Spanjaarden verbrand, waardoor informatie van onschatbare waarde voorgoed in rook opging. Slechts enkele van die kleurrijke vouwboeken zijn overgeleverd. In Londen worden niet minder dan tien exemplaren getoond. Monumentaal De tentoonstelling, gespreid over diverse zalen, heeft een thematische indeling. Per zaal wordt een item uitgewerkt, respectievelijk de voorstelling van de mens, van de dieren- en plantenwereld, de goden van het leven, de goden van de dood, en de religieuze praktijk. Er volgen nog twee zalen, gewijd aan de statussymbolen en de Templo Mayor. De expositie brengt een overdonderend aanbod van kleine, middelgrote en monumentale sculpturen in steen of gebakken aarde. De stenen beelden en reliëfs hebben meestal een sobere, hoekige vormgeving, terwijl de beelden in gebakken aarde vaak overdadig en gedetailleerd uitgewerkt zijn. De mens werd bij de Azteken zelden naakt uitgebeeld. Mannen dragen op de beelden een smalle lendendoek, eerder een heupband, die vooraan in een sierlijke knoop gebonden is. De schaarse naakte mannenfiguren op de tentoonstelling zijn voorstellingen van figuren die een passagerite ondergaan, waarbij zij als het ware opnieuw geboren werden. De uitgebeelde dieren, zoals het konijn, de sprinkhaan, de jaguar en de aap, zijn minder vreeswekkend dan de mensen en de goden. Maar een opgerolde slang, uitgevoerd in steen, lijkt in haar volume te zwellen. Die en andere sculpturen bewijzen in elk geval de technische bedrevenheid en het artistieke talent van de anonieme Azteekse beeldhouwers. Het wekt verbazing dat er, in de amper twee eeuwen dat het rijk van de Azteken heeft bestaan, zon massa hoogstaande kunst voortgebracht werd. Een verklaring daarvoor ligt in het feit dat de Azteken verder gebouwd hebben op andere, oudere culturen, onder meer die van de Olmeken, Tolteken en Mayas. Ongetwijfeld werden ook ambachtslieden van de overwonnen volkeren naar de hoofdstad gehaald om er te werken. Zo waren de goudsmeden en de boekverluchters Mixteken. De hoofdstad Tenochtitlan zou na maandenlange oorlog door de Spanjaarden volledig verwoest worden. De kunst van de Azteken ging op in de nieuwe christelijke kunst. De tentoonstelling besluit met voorwerpen, zoals een totemachtig stenen kruis, een versierde bisschopsmijter en zelfs een klein retabel, waarvan de decoratieve elementen een duidelijk Azteekse invloed hebben. INFO: De Azteken (AZTECS) The Royal Academy of Arts, Piccadilly, Londen. Tot 11 april 2003. Dagelijks open van 10 tot 18 uur, op vrijdag tot 22 uur. Gesloten op 24 en 25 december. Toegang 10 pond. De catalogus, een turf van 520 bladzijden, kost 27,95 pond. Eurostar biedt dagelijks verbindingen tussen Brussel en Londen aan. Inlichtingen & reservatie: 02/528.28.28 of www.eurostar.com Bron: Bert Popelier, 07-12-2002, De Financieel-Economische Tijd,