Nieuwe Wereld werd niet ontdekt maar geschapen
Geplaatst op woensdag 30 november 2011 @ 01:45 , 2484 keer bekeken
Nog nooit werden de gevolgen van de reis van Columbus in 1492 zo vergaand in beeld gebracht als Charles C. Mann in zijn nieuwe boek doet. De globalisering begon al vijf eeuwen geleden.
In ons aller hoofden zijn het associaties geworden, waarbij we geen vragen meer stellen. Tomatensaus hoort bij de pasta's uit Italië. Zwitserland geniet wereldfaam dankzij chocolade. De pittige Thaise keuken is ondenkbaar zonder kwistig gebruik van paprika's. In werkelijkheid komen al deze uithangborden van nationale culinaire cultuur van elders.
Pre-Columbiaans Amerika
De Amerikaanse publicist Charles C. Mann haalt in zijn boek '1493' over de ontdekking van Amerika ook een Filippijns kinderliedje aan dat de planten van het land bezingt. Botanici weten feilloos uit te leggen dat ze stuk voor stuk ooit zijn ingevoerd vanuit Amerika, Afrika of het vasteland van Azië.
Mann, journalist voor onder meer Science, The New York Times en The Washington Post, publiceerde eerder '1491' over de ontdekking van pre-Columbiaans Amerika. Dat boek rekende af met het vooroordeel dat de beschaving pas in 1492 naar de Nieuwe Wereld kwam. Manns fascinatie met de reis van Columbus als keerpunt in de wereldgeschiedenis bleef. Zijn nieuwe boek '1493' is een logisch vervolg dat een spiegelbeeldige wereld beschrijft.
Van een volstrekt geïsoleerd werelddeel werd het een continent dat in een mum van tijd verbindingen had met alle uithoeken van de aarde. De ontdekkingsreizen zorgden voor contacten tussen ecosystemen en samenlevingen die miljoenen jaren van elkaar gescheiden waren geweest. Dankzij Columbus werd niet zozeer een Nieuwe Wereld ontdekt, betoogt Mann, maar een Nieuwe Wereld geschapen.
Globalisering
Voor ecologen is de Columbiaanse uitwisseling misschien wel de ingrijpendste en belangrijkste gebeurtenis sinds het uitsterven van de dinosauriërs. De economische en politieke impact deed er nauwelijks voor onder. Globalisering is als verschijnsel minstens vijf eeuwen oud.
Na de ontdekking van Amerika in 1492 kwamen verbazingwekkend snel netwerken tot stand, waarlangs planten, dieren en mensen hun weg vonden. En met hen micro-organismen, ziekteverwekkers die vooral in de Amerika's onbarmhartig toesloegen. Het ontaardde in een demografische ramp die in de geschiedenis zijn gelijke niet kent: driekwart of meer van de bevolking van het halfrond legde in de zestiende en zeventiende eeuw het loodje.
Daartegenover stond het profijt dat bijvoorbeeld Europa en China hadden van al die nieuwe voedingsmiddelen van elders. Het maakte dat de bevolking daar kon groeien. Het zorgde er bovendien voor dat de landbouw die groei van het aantal te voeden monden kon bijhouden. Sterker, na 1492 werden grote hongersnoden zeldzamer. Een voedzaam product als de aardappel leverde daaraan een grote bijdrage.
Inzichten en kennis
Met groot gemak vermengt Mann in '1493' geschiedenis met natuurwetenschappen. Op die manier schotelt hij de lezer niet alleen aantrekkelijke verhalen voor, maar voert hij hem ook voortdurend met inzichten en kennis.
De grootste zilvervondst ooit, in 1545 in het uiterste zuiden van Bolivia, leidde tot complete gekte. Begin zeventiende eeuw lag op deze plaats de hoogstgelegen en rijkste stad ter wereld: Potosí, in grootte vergelijkbaar met het Londen en Amsterdam van die dagen. Decadentie en wetteloosheid vierden er hoogtij.
Mann noemt het Mexico-Stad uit die tijd een regelrechte voorloper van de eenentwigste-eeuwse megalopolis, een rauwe mix van culturen. Toen al was het vizier meer gericht op Azië dan op Europa. In de veronderstelling dat het land veel dichterbij lag dan in werkelijkheid het geval was, gold China als de belangrijkste fascinatie.
Dat keizerrijk, ver voor op de rest van de wereld, ging aanvankelijk ook op ontdekking uit, maar stopte ermee - zoals later ook de Verenigde Staten een punt zouden zetten achter de trips naar de maan: de kosten wogen niet op tegen de baten. Technisch lagen de Chinezen lichtjaren voor op anderen en aan grondstoffen kwamen ze toch wel. Op de langere termijn bleek die passieve houding een misrekening, die leidde tot machtsverlies.
Rassendenken
De schrijver van '1493' rekent genadeloos af met vooronderstellingen die niet kloppen. Zo speelde rassendenken in de eerste eeuwen na Columbus nog nauwelijks een rol bij de kijk op de in de Amerika's talrijke gemengde huwelijken en relaties. Die preoccupatie dateert van veel later. Tot het begin van de negentiende eeuw waren het overigens voornamelijk Afrikanen die naar de Amerika's gingen, of - beter gezegd - gebracht werden.
Europeanen vormden er slechts een kleine minderheid.
Zo tovert Mann het ene weetje na het andere tevoorschijn: muggen worden uitgeroepen tot de founding fathers van de Verenigde Staten en dankzij malaria duurde de Amerikaanse Burgeroorlog mogelijk jaren langer dan nodig. Wat zich daarbij een beetje wreekt, is dat Mann met '1493' wel erg veel wil. Het boek gaat alle continenten langs en hinkstapspringt door de hele periode tussen de ontdekking van Amerika en de twintigste eeuw.
De auteur is aardig thuis in het door een aardappelziekte verhongerend Ierland en de ecologische rampen die communistisch China over zich afriep, maar dit soort passages roepen tegelijkertijd de vraag op of Mann zich niet beter had kunnen beperken. Het jaar 1800 was een mooi eindpunt geweest. Met de transformatie in drie eeuwen tijd, vóór het echte doorzetten van de industriële revolutie, had zijn betoog ook gestaan als een huis.
Nu worstelt de schrijver met zijn eigen wijdlopigheid. Hij zoekt naar een vorm. Soms introduceert hij elementen uit het reisverhaal, door zijn eigen ervaringen ter plekke te noteren, maar die lijn wordt dan niet doorgezet.
Afzonderlijke delen van het boek beschrijven de gevolgen de Columbiaanse uitwisseling voor delen van de wereld. Daarbinnen wordt per hoofdstuk alles veranderende handelswaren als aardappels, rubber en slaven uitgelicht. Met het verbindende grote verhaal heeft Mann het moeilijker. Dit alles neemt niet weg dat hij een uitermate rijk boek heeft geschreven.
Charles C. Mann: 1493. Hoe de wereld zich ontwikkelde na de ontdekking van Amerika. Nieuw Amsterdam, Amsterdam. ISBN 9789046810347; 688 blz. € 34,95
Met groot gemak vermengt Mann in '1493' geschiedenis met natuurwetenschappen. Op die manier schotelt hij de lezer niet alleen aantrekkelijke verhalen voor, maar voert hij hem ook voortdurend met inzichten en kennis.
De grootste zilvervondst ooit, in 1545 in het uiterste zuiden van Bolivia, leidde tot complete gekte. Begin zeventiende eeuw lag op deze plaats de hoogstgelegen en rijkste stad ter wereld: Potosí, in grootte vergelijkbaar met het Londen en Amsterdam van die dagen. Decadentie en wetteloosheid vierden er hoogtij.
Mann noemt het Mexico-Stad uit die tijd een regelrechte voorloper van de eenentwigste-eeuwse megalopolis, een rauwe mix van culturen. Toen al was het vizier meer gericht op Azië dan op Europa. In de veronderstelling dat het land veel dichterbij lag dan in werkelijkheid het geval was, gold China als de belangrijkste fascinatie.
Dat keizerrijk, ver voor op de rest van de wereld, ging aanvankelijk ook op ontdekking uit, maar stopte ermee - zoals later ook de Verenigde Staten een punt zouden zetten achter de trips naar de maan: de kosten wogen niet op tegen de baten. Technisch lagen de Chinezen lichtjaren voor op anderen en aan grondstoffen kwamen ze toch wel. Op de langere termijn bleek die passieve houding een misrekening, die leidde tot machtsverlies.
Rassendenken
De schrijver van '1493' rekent genadeloos af met vooronderstellingen die niet kloppen. Zo speelde rassendenken in de eerste eeuwen na Columbus nog nauwelijks een rol bij de kijk op de in de Amerika's talrijke gemengde huwelijken en relaties. Die preoccupatie dateert van veel later. Tot het begin van de negentiende eeuw waren het overigens voornamelijk Afrikanen die naar de Amerika's gingen, of - beter gezegd - gebracht werden.
Europeanen vormden er slechts een kleine minderheid.
Zo tovert Mann het ene weetje na het andere tevoorschijn: muggen worden uitgeroepen tot de founding fathers van de Verenigde Staten en dankzij malaria duurde de Amerikaanse Burgeroorlog mogelijk jaren langer dan nodig. Wat zich daarbij een beetje wreekt, is dat Mann met '1493' wel erg veel wil. Het boek gaat alle continenten langs en hinkstapspringt door de hele periode tussen de ontdekking van Amerika en de twintigste eeuw.
De auteur is aardig thuis in het door een aardappelziekte verhongerend Ierland en de ecologische rampen die communistisch China over zich afriep, maar dit soort passages roepen tegelijkertijd de vraag op of Mann zich niet beter had kunnen beperken. Het jaar 1800 was een mooi eindpunt geweest. Met de transformatie in drie eeuwen tijd, vóór het echte doorzetten van de industriële revolutie, had zijn betoog ook gestaan als een huis.
Nu worstelt de schrijver met zijn eigen wijdlopigheid. Hij zoekt naar een vorm. Soms introduceert hij elementen uit het reisverhaal, door zijn eigen ervaringen ter plekke te noteren, maar die lijn wordt dan niet doorgezet.
Afzonderlijke delen van het boek beschrijven de gevolgen de Columbiaanse uitwisseling voor delen van de wereld. Daarbinnen wordt per hoofdstuk alles veranderende handelswaren als aardappels, rubber en slaven uitgelicht. Met het verbindende grote verhaal heeft Mann het moeilijker. Dit alles neemt niet weg dat hij een uitermate rijk boek heeft geschreven.
Charles C. Mann: 1493. Hoe de wereld zich ontwikkelde na de ontdekking van Amerika. Nieuw Amsterdam, Amsterdam. ISBN 9789046810347; 688 blz. € 34,95
Welkom bij Clubs!
Kijk gerust verder op deze club en doe mee.
Of maak zelf een Clubs account aan: