Het vergeten rijk van de Inca's

De Amerikaanse genocide leidde tot verlaging van CO2 en van de temperatuur. Bij de verovering van Amerika lieten zoveel inwoners het leven dat grote stukken cultuurgrond weer verwilderden. Dat had zo zijn effect op het klimaat.

 
Dat Hernán Cortés en zijn medeveroveraars van de Nieuwe Wereld eerder door graaizucht dan door beschavingszucht gedreven werden, weten we al lang. Ook al namen ze priesters mee. Dat hun ongenadige verovering en uitbuiting nog eens ongewild verzwaard werden door de ziektekiemen die ze meebrachten, en waartegen de plaatselijke bevolking geen verweer had, is ook geen nieuws. Maar nu voegen onderzoekers van University College in Londen nog een aanklacht toe: de dodentol was zo erg dat die zelfs zijn weerslag had op het wereldwijde klimaat. De ­‘kleine ijstijd’ die zo zichtbaar is in de winterlandschappen van Pieter Bruegel, was volgens hen mede van menselijke makelij.

Tijdens die kleine ijstijd was het beduidend kouder dan nu. In West-Europa was dat 1 à 2 graden. Sneeuwstormen in Portugal waren heel gewoon. Geregeld vroor de Theems in Londen dicht, voldoende om een ­hele winterfoor te kunnen dragen, met kraampjes, vuurkorven, olifanten en al. Dat viel dubbel op, omdat het in de periode daarvoor net extra warm was geweest: in de late middeleeuwen zag je overal in Vlaanderen wijngaarden.

De onderzoekers verzamelden uit zo veel mogelijk bronnen gegevens over de bevolkingsdichtheid van de Amerika’s vóór het eerste contact met de Europeanen, in 1492 (het bezoek van de Vikings in het jaar 1000 even niet meegeteld). Ze kwamen uit op zo’n zestig miljoen – tien procent van de toenmalige wereldbevolking. Honderd jaar later waren er dat hooguit nog zes miljoen. Zo weinig dat de kolonisators dan maar zwarte slaven begonnen in te voeren.
 
Verwildering
 
Maar, bedachten de onderzoekers, dat moet toch betekend hebben dat een enorme oppervlakte aan land niet meer bewerkt werd, en opnieuw ingenomen werd door savanne en bos – dramatisch veel sneller dan het door de langzaam groeiende bevolking in gebruik genomen was. Volgens hun berekeningen in  Quaternary Science Reviews ging het om 56 miljoen hectare – de oppervlakte van Frankrijk, zeg maar.

Al die opschietende bomen slurpten CO2 uit de atmosfeer. Genoeg om de concentratie van het gas met 7 tot 10 deeltjes per miljoen te laten dalen. Evenveel als wat wij vandaag in twee-drie jaar de lucht in blazen. Dat klinkt niet dramatisch, maar dat is omdat wij onze eigen invloed onderschatten. Het is nog steeds een ferme hap broeikasgas. Voldoende om de wereldtemperatuur tegen eind jaren 1500 te laten dalen met 0,15 graden, en in Europa met nog meer. 

Tel dat bij de verwilderde gebieden in Europa en Azië door de pest, een minder actieve zon, een reeks grote vulkaanuitbarstingen, een ­ongunstige stand van aardbaan en aardas waardoor minder intens zonlicht ook nog eens schuiner inviel, en je hebt je kleine ijstijd. De onder­zoekers schrijven zowat de helft van de toenmalige temperatuurdaling toe aan de natuur, en de helft aan de genocide in Amerika.

De daling in het CO2-gehalte van de lucht is onder meer vastgelegd in het ijs op Antarctica. Dat ontstond uit jaarlijkse laagjes sneeuw met lucht erin, die langzaam samengepakt werden door de laagjes erboven. In ijsboringen kun je die laagjes zo goed als jaar per jaar reconstrueren. Houtskool en stuifmeel in dateerbare lagen aan land bevestigen de achteruitgang van landbouw­gebied en de opkomst van wilde planten.
 
Antropoceen
 
Het onderzoek laat alvast zien dat we héél veel bos zullen moeten aanplanten om een betekenisvolle hoeveelheid koolstofdioxide uit de lucht te halen. Een bos ter grootte van Frankrijk – waar gaan we daar plaats voor vinden? – slorpt nog steeds maar een paar jaar aan fossiele brandstoffen op.

Het onderzoek heeft ook zo zijn gevolgen voor het roemruchte antropoceen, het nieuwe geologische tijdperk dat men wil uitroepen, waarin de invloed van de mens op de planeet duidelijk zichtbaar wordt – en voor miljoenen jaren blijft. Over de naam is al eensgezindheid, over de start­datum nog niet. Sommigen willen het opduiken van plastics nemen, ­anderen het laagje radioactief stof over de aarde sedert de kernproeven. Maar dan zou onze eerste duidelijke impact op het wereldklimaat, de verovering van Amerika, buiten het antropoceen vallen. De Britse onderzoekers pleiten daarom om het laagtepunt van CO2 in het jaar 1610, duidelijk zichtbaar in ijsboringen, als startpunt te nemen.

 
Bron: Pieter Van Dooren, De Standaard, 19 februari 2019