Het vergeten rijk van de Inca's

Ook in precolumbiaans Amerika was het niet altijd peis en vree. Omstreeks het jaar 1000 verkeerde het Amazonegebied in staat van oorlog en chaos. Doordat veel mensen stierven, ontstond nieuw regenwoud.

De recentste toevoeging aan de aanklacht tegen de conquistadores tijdens hun verovering van de Nieuwe Wereld luidt dat ze deels verantwoordelijk waren voor de ‘kleine ijstijd’ (zie blogbericht). Die relatief koude periode duurde van de 15de tot de 19de eeuw en kennen we het best uit de wintertaferelen van Pieter Bruegel. De temperatuur lag toen gemiddeld 1 à 2 graden lager dan vandaag.

De temperatuurdaling viel in de 15de eeuw samen met een terugval van het CO2-gehalte in de atmosfeer, a rato van 7 à 10 deeltjes per miljoen (ppm), schreven Britse onderzoekers twee jaar geleden in Quaternary Science Reviews (QSR). Begin 1600 was de CO2-concentratie naar een minimum van 270 ppm gezakt – vandaag zitten we ruim boven de 412 ppm. Daar hadden Hernán Cortés en zijn collega-conquistadores een flinke hand in. Hun veroveringsdrang en goudkoorts betekenden het definitieve einde van precolumbiaanse ­beschavingen als die van de Inca’s en de Azteken. 

Zoals bekend waren het vooral Europese ziekten zoals de pokken en de mazelen die de inheemse Amerikanen het leven kostten. Hun aantal werd gedecimeerd, van 60 miljoen in 1492 naar amper 6 miljoen anno 1600. Daardoor raakte een enorm areaal aan landbouwgrond in de Nieuwe Wereld verlaten en verwilderd. Op een totale oppervlakte zo groot als Frankrijk ontstonden nieuwe bossen en graslanden. De Europese veroveraars lagen zo aan de basis van een herbebossingsproject van continentale proporties. Dat haalde tot wel 10 ppm CO2 uit de lucht, volgens de Britse vorsers goed voor de helft van de temperatuurdaling die leidde tot de kleine ijstijd.

 
Stuifmeel

 
Toch was precolumbiaans Amerika al voor de komst van de Europeanen goed bekend met dood en verderf – kijk maar naar de bloeddorstige rituelen die de Inca’s en de Azteken erop nahielden. Bovendien had het continent al eens een grote bevolkingscrisis meegemaakt, ook met spontane herbebossing als gevolg. Dat blijkt uit veldonderzoek van een internationaal team van ecologen in het Amazonegebied, waar ze op een veertigtal plekken stuifmeelkorrels opgroeven uit zowat elke eeuw sinds het begin van onze jaartelling.

Uit de analyse van het fossiele stuifmeel blijkt dat er vooral tussen de 10de en de 14de eeuw in het Zuid-Amerikaanse regenwoud nieuw bos bij kwam – veel meer dan in de decennia en eeuwen na de aankomst van de Spanjaarden en Portugezen. De ecologen zagen dat onder meer aan stuifmeel dat wijst op opschietend regenwoud, zoals van cecropia, een ­geslacht van snelgroeiende en zonlicht minnende bomen in tropisch Amerika. De volledige analyse is na te lezen in Science.

 
Tiwanaku

 
Ook die herbebossing wordt in verband gebracht met een stevige krimp van de bevolking, niet lang na het jaar 1000. Die was volgens de ecologen het resultaat van de chaos die volgde op de ineenstorting van enkele pre-Incarijken zoals dat van Tiwanaku, een oude nederzetting bij het Titicacameer die door haar monolithische bouwwerken en zonaanbidding aan Stonehenge doet denken. De chaos zou zich in de vorm van oorlog vanuit de Andes hebben verspreid over lager­gelegen delen van het Amazonegebied.

Maar ook een precolumbiaanse epidemie kan een rol hebben gespeeld. De ecologen denken aan ­tuberculose, een van de weinige ­infectieziekten die de Europeanen niet invoerden in Amerika en waarvan archeologen tussen 1000 en 1300 een toenemend aantal gevallen hebben gedocumenteerd.

Verzwakt het nieuwe onderzoek de aanklacht tegen de conquistadores? Niet echt, reageert Alexander Koch, hoofdauteur van het artikel in QSR en geograaf aan het University College London, in een ­e-mail. ‘Het CO2 dat in de 16de eeuw uit de lucht verdween, werd voornamelijk opgezogen door nieuwe vegetatie in Centraal-Amerika en de hooglanden van de Andes. Het is daar dat de bevolkingsdichtheid en het landgebruik voor landbouw het grootst waren.’ 

Volgens Koch – en daar wijst ook de Science-studie op – was de rol van het Amazonewoud in de verhoogde koolstofopname tijdens de verovering van Amerika eerder beperkt.

 
Bron: Senne Starckx, De Standaard, 4 mei 2021