Het vergeten rijk van de Inca's

Velen geloven dat de mensheid nog maar iets minder dan een maand voor de boeg heeft: in december 2012 vergaat de wereld. En vaak wordt daarbij aan de Maya-kalender gerefereerd. Een naar sprookje dat we vandaag de dag een happy endmeegeven: er klopt namelijk niets van!

Het houdt heel veel mensen in zijn ban: het einde van de wereld. Volgens velen staat het vergaan van de wereld gepland voor 21 december 2012. Hoe de wereld precies vergaat, daar lopen de meningen over uiteen. Van een verwoestende zonnestorm en de omkering van de magnetische polen van de aarde tot de mysterieuze planeet Niburu die te dicht bij de aarde in de buurt zou komen. Wat deze specifieke doemscenario’s betreft, kunnen we u geruststellen: wetenschappers hebben al uitgebreid aangetoond dat de wereld dit jaar in ieder geval niet op deze drie manieren zal vergaan.

De kalender
De overtuiging dat de aarde dit jaar nog vergaat, ontlenen mensen aan een slecht begrepen oude beschaving: de Maya’s. Of beter gezegd: aan de kalender van de Maya’s. De oude beschaving hield er meerdere kalenders op na, waaronder de kalender van de Lange Telling. Deze kalender bestaat net als de kalenders die wij vandaag de dag gebruiken uit cycli. Wanneer een dag voorbij is, begint een nieuwe dag, wanneer dat zeven keer op rij gebeurd is, begint een nieuwe week en als dat vier keer gebeurd is, start een nieuwe maand. Na twaalf van die ‘nieuwe’ maanden, start een nieuw jaar. De kalender van de Lange Telling telt dagen, maanden, jaren en twintig perioden van 400 jaar. Die twintig perioden van 400 jaar zouden er volgens de berekeningen nu bijna opzitten: in december 2012 hebben we die achter de rug. Het einde van de kalender is aangebroken, zo willen angstaanjagende berichten op dubieuze websites ons doen geloven. Een absurde bewering. Niemand gooit toch zijn verjaardagskalender op 31 december in de prullenbak? In plaats daarvan bladert u druk terug naar januari en laat u de cyclus opnieuw beginnen. En dat is exact wat ook de Maya’s zouden hebben gedaan, schrijft antropoloog David Webster. “De Maya’s zouden natuurlijk gewoon opnieuw een andere cyclus zijn begonnen zoals ze ook daarvoor deden. En hun wereld zou gewoon zijn doorgegaan.”

Over 7000 jaar…
Overtuigend bewijs dat geen enkele weldenkende Maya dacht dat de wereld in 2012 zou vergaan, vonden archeologen in mei van dit jaar. In Guatemala vonden ze op een muur allerlei berekeningen. In die berekeningen troffen onderzoekers een datum aan die zo’n 7000 jaar in de toekomst ligt. Blijkbaar dachten de Maya’s dus al na over tijden na 21 december 2012. “De oude Maya’s voorspelden dat de wereld door zou gaan en dat alles over 7000 jaar nog hetzelfde zou zijn,” vertelde onderzoeker William Saturno van de universiteit van Boston, naar aanleiding van de ontdekking.

De Maya’s bouwden indrukwekkende steden. Hier ziet u de overblijfselen van de stad Uxmal. Foto: Palimp Sesto (via Wikimedia Commons).

Continuïteit
Het moge duidelijk zijn dat we de kalender van de Maya’s volledig verkeerd interpreteren. En dat komt omdat we er vanuit een verkeerde invalshoek naar kijken. We bekijken de kalenders en zoeken naar aanwijzingen die erop zouden kunnen wijzen dat de Maya’s het einde van de wereld voorspelden. De Maya’s waren daar helemaal niet zo mee bezig. Zij maakten hun kalenders niet om het einde van de wereld in kaart te brengen, maar wilden juist continuïteit en stabiliteit promoten. Ook bij de Maya’s gingen dingen wel eens mis. Zo had de beschaving af en toe te maken met politieke onrust. In zo’n periode verwezen de Maya’s graag naar het einde van de kalender van de Lange Telling, niet omdat dan alles voorbij zou zijn, maar omdat alles dan opnieuw zou beginnen. Een schone lei. Een frisse start. Als de Maya’s met hun kalenders al iets voorspellen, dan is het het voortbestaan van onze planeet en de mensheid.

Maar waarom?
Het wetenschappelijk bewijs tegen al die wilde claims omtrent het vergaan van de wereld, stapelt zich op. Maar hoe luider de wetenschap de claims tegenspreekt, hoe luider ook de stem van de angstaanjagende dubieuze websites wordt. Waarom willen mensen zo graag geloven dat de wereld toch vergaat? Onderzoeker Lorenzo DiTommaso heeft zich langdurig in dat vraagstuk vastgebeten. Zijn conclusie is misschien wat verrassend: het idee van een apocalyps geeft mensen hoop. “De wereld wordt vaak gezien als een hele nare plaats, gevuld met onderdrukking, onrechtvaardigheid en de dreiging van de dood,” vertelt hij. “Apocalyptiek vormt een krachtige reactie daarop: de wereld is zo slecht dat deze niet hersteld kan worden, en dus wordt deze weggevaagd.” Het idee dat zo’n apocalyps verlossing brengt, komt uit tal van hoeken. Diverse godsdiensten spreken bijvoorbeeld over het vergaan van de wereld. “Het Jodendom, Christendom en de Islam voorspellen allemaal een apocalyps. Het einde van de wereld, vaak met een dag des oordeels en een Armageddon, reflecteert het verlangen om aan het bestaan te ontsnappen, de vijanden te bestraffen en gelijk gesteld te worden aan een hogere macht of transcendente realiteit.” Dat steeds meer mensen in een apocalyps gaan geloven, is ergens logisch, stelt DiTomasso. “Een reden daarvoor is dat dingen zo onherstelbaar kapot lijken te zijn: het milieu, de economie, het politieke systeem.” Welbeschouwd is het de onzekerheid over onze toekomst die de apocalyptiek een boost geeft.

Kunstwerken van de Maya’s. Links is te zien hoe een belangrijk persoon een ondergeschikte verbiedt om aan de chocolade te komen. Rechts een beeldje. Foto rechts: Shooting Brooklyn (via Wikimedia Commons).

De mensen die zich vastklampen aan het vergaan van de wereld zijn vaak ook niet voor rede vatbaar. Hoe de wetenschap ook haar best doet om de wilde claims te weerleggen: ze blijven geloven dat de wereld zal vergaan. Enerzijds is dat natuurlijk te verklaren door het onderzoek van DiTomasso: mensen hebben die apocalyptiek als het ware nodig. Maar er zijn meer redenen die kunnen verklaren waarom mensen zo overtuigd kunnen raken van iets wat door vele anderen op overtuigende wijze wordt tegengesproken. Mensen die geloven in apocalyptiek lezen er ook graag over. En hoe meer ze erover lezen, hoe vaker hun eigen ideeën bevestigd worden en hoe sterker hun overtuiging wordt. Maar hoe kijken deze mensen straks tegen hun theorie aan als het 22 december wordt en de aarde weigert te vergaan? Waarschijnlijk volgt er dan snel een nieuwe voorspelling, want blijkbaar heeft de mensheid op zijn tijd een apocalyps nodig om naar uit te kijken.

Geschreven op 24 november 2012 om 09:00 uur door Caroline Kraaijvanger op www.scientias.nl