Het vergeten rijk van de Inca's

In Chili zijn schedels teruggevonden met daarin gaten die erop wijzen dat ze op een touw werden geregen om vervolgens te worden tentoongesteld.

Tot die gruwelijke conclusie komen onderzoekers in het blad Latin American Antiquity. Ze baseren zich op een grondige analyse van vier schedels die in het noorden van Chili zijn teruggevonden. De schedels stammen uit de zogenoemde Late Horizon-periode, waarin de Inca’s over een groot deel van Zuid-Amerika heersten.
 
Gaten
De vier schedels zijn zonder de rest van het lichaam en zonder geschenken begraven. Sterker nog: ze lijken eerder te zijn gedumpt. Zo werden ze omringd door huishoudelijk afval teruggevonden. Maar wat nog veel opvallender is, is dat de schedels gevild lijken te zijn en gekenmerkt worden door gaten die het mogelijk maakten om ze op een touw te rijgen.

“Het bewijs suggereert dat ze waarschijnlijk de rol vervulden van trofeehoofden, die gebruikt werden in rituele machtsvertoningen, gericht op de lokale bewoners van een nieuwe provincie,” zo schrijven de onderzoekers.

Empirisch bewijs
Het is een bijzondere ontdekking. Historici vermoedden al langer dat Inca’s soms lichaamsdelen tentoonstelden om te laten zien dat ze hun vijanden verslagen hadden. Maar tastbaar bewijs daarvoor was er nauwelijks. Dat er nu juist in het noorden van Chili schedels zijn teruggevonden die waarschijnlijk door de Inca’s werden tentoongesteld, is volgens de onderzoekers goed te verklaren. In de tijd waarin deze schedels werden bewerkt, was dit gebied net aan het Inca-rijk toegevoegd. En de gruwelijke vondst moet dan ook in het kader daarvan worden beschouwd, zo betogen de onderzoekers.
 

“Het wijst op de ontwikkeling van nieuwe vormen van symboliek en machtsvertoon in een tijd waarin het gebied grote sociale en politieke veranderingen doormaakte.”

Aanwijzingen dat de Inca’s lichaamsdelen van hun verslagen vijanden gebruikten om hun overwinning te vieren of te promoten en (nieuwe) onderdanen angst in te boezemen, stammen onder meer uit het werk van de kroniekschrijver Guamán Poma de Ayala. Hij beschrijft – in woord en beeld – hoe een Inca-strijder het hoofd van een vijand tentoonstelt. Dezelfde schrijver meldt ook dat de hoofden van mensen die zich tegen de Inca’s durven te verzetten kunnen worden omgetoverd tot drinkbeker; eveneens ongetwijfeld een heel effectieve manier om mensen angstig te maken. Geschiedschrijver Sarmiento de Gamboa heeft vergelijkbare verhalen. Zo zou de negende Inca-keizer het hoofd van de leider van de Chanca hebben afgehakt en het vervolgens op het slagveld tentoon hebben gesteld om de vijandelijke troepen angst in te boezemen.

Wie waren zij?
De Inca’s wilden hun nieuwe onderdanen waarschijnlijk dus voor eens en altijd duidelijk maken wie er nu de macht had. Maar wie moesten het ontgelden? Een grondige analyse van de schedels geeft meer duidelijkheid. Zo blijkt één van de schedels toe te behoren aan een individu (het geslacht is onbekend) dat tussen de 11 en 13 jaar oud was. De tweede schedel behoort toe aan een vrouw die tussen de 16 en 25 jaar oud was. De derde schedel is van een vrouw die tussen de 25 en 35 jaar oud was. En de vierde schedel is van een vrouw die tussen de 15 en 17 jaar oud was. Wat verder opvalt, is dat alle schedels in enige mate getuigen van een aandoening die aangeduid wordt als porotic hyperostosis en die tot uiting komt in porositeit van de oogkassen, wandbeenderen en/of het achterhoofdsbeen. De aandoening wordt in verband gebracht met voedseltekorten. Daarnaast getuigt één van de schedels van hypoplasie van glazuur (een tekort aan glazuur, dat eveneens voort kan vloeien uit slechte voeding). En weer een andere schedel mist maar liefst 11 tanden, wat volgens de onderzoekers ook wijst op een slechte gezondheid.

De onderzoekers gingen ook na of deze slachtoffers vreemdelingen waren of daadwerkelijk uit dit deel van Chili kwamen. Ze keken daartoe naar isotopen in het tandglazuur en vergeleken deze ook met die van lokale bewoners die op geringe afstand van de plek waar de schedels zijn teruggevonden een keurige begrafenis kregen. “De hoofden behoorden toe aan lokale bewoners van de vallei, hoewel we niet kunnen vaststellen of ze gevangen waren genomen in een nabijgelegen dorpje of onderdeel uitmaakten van dezelfde politieke gemeenschap,” zo concluderen de onderzoekers op basis van hun studie.

Samenvattend zou je kunnen zeggen dat de Inca’s kozen voor vrouwen (van één schedel kon het geslacht niet worden afgelezen) met een zwakke gezondheid.

“De keuze voor vrouwelijke individuen die ondervoed waren, in plaats van jonge mannen die in goede gezondheid waren, kan verband houden met het feit dat de staat er belang bij had om de structuur van de werkzame populatie die bestaat uit belastingbetalers niet aan te tasten,” zo speculeren de onderzoekers.

Hoe gruwelijk het tentoonstellen van de schedels ook moet zijn geweest; de Inca’s zagen waarschijnlijk geen andere optie.

“Deze mogelijk tactiek om angst in te boezemen kan wijzen op de inspanningen die het regeren over een weinig meegaande bevolking vereist,” zo stellen de onderzoekers.

Zo wijzen ze erop dat op een begraafplaats niet ver van de plek waar de schedels zijn aangetroffen verschillende grafgeschenken zijn ontdekt, maar geen enkel geschenk kan in verband worden gebracht met de Inca’s. Het wijst erop dat mensen er stelselmatig voor kozen om alles wat met de Inca’s te maken had, links te laten liggen.

“Trofeehoofden kunnen een manier zijn geweest om die interne spanningen en conflicten nog voor ze het keizerlijk gezag in dit gebied konden bedreigen, de kop in te drukken.”

Bron: Carline Kraaijvanger, Inca's stelden gevilde hoofden tentoon om onderdanen angts aan te jagen; 10 september 2019; scientias.nl